Column van Titus Al

Jojoën

In 1968 ging ik studeren. Zojuist was voor de generaties na die van mij de Mammoetwet van kracht geworden. Ik herinner me het nog goed: de mogelijkheid om na het behalen van een diploma door te stromen naar een hogere afdeling werd als pluspunt van het nieuwe stelsel aangeprezen. Het zou vooral goed zijn voor leerlingen die in een verkokerd systeem minder kansen hebben.

25 jaar later (1993) wordt datzelfde ‘doorstromen’ door minister Ritzen betiteld als ‘inefficiënt’. Het nieuwe ideaal: iedereen in een rechte lijn naar het ”juiste” diploma. NRC schrijft in 1995: “Slingeren, stapelen, doorstromen, afstromen en jojoën is uit de hand gelopen.” Niet meer ‘stapelen’ dus.

In 2008 schrijft staatssecretaris Van Bijsterveld aan de Kamer dat er “programmatische en organisatorische” en ook enkele praktische belemmeringen zijn om het doorstromen succesvol te laten zijn. “Ook zijn veel scholen niet erg enthousiast”, schrijft zij, kennelijk vertrouwd met het eufemisme als stijlfiguur. Die scholen wijzen met de vinger naar de inspectie die hen afrekent op hun ‘rendement’. De VO-Raad nuanceert: scholen willen leerlingen behoeden voor te hoge ambities met ingebakken teleurstellingen. 

Er wordt beterschap beloofd. En jawel: sinds 2020 heeft een leerling met een TL-diploma min of meer drempelloos toegang tot de havo, en op het laatste moment is ook de ongehinderde doorstroom van havisten naar het vwo geregeld.

Tevreden? Nou nee. In januari 2021 verscheen het verslag van een onderzoek door het Kennisplatform Integratie & Samenleving onder hbo- en wo-studenten. [1] De ‘stapelaars’ onder hen zijn vooral trots op zichzelf, maar 71,7 procent van de ondervraagden (met en zonder migratieachtergrond) zegt dat het stapelen achteraf gezien niet nodig was geweest. Ze spreken van onderschatting, niet voldoende ondersteund zijn, onder hun niveau onderwijs volgen, verlies van tijd, verveling, gebrek aan uitdaging, gemis aan positief contact met docenten en tegenwerking bij pogingen om tussentijds op te stromen. Overigens gaven sommigen aan ook positieve effecten van de langere route te hebben ervaren.

Na 53 jaar zijn we dus nog niet erg opgeschoten met het doorstroomidee uit de Mammoetwet. En dan te weten dat er scholen zijn die al sinds 2014 (!) Tweefasen-vwo aanbieden: een succesvolle leerroute die het stapelen van vwo op havo grotendeels overbodig maakt. Allemaal binnen het bestaande stelsel, en ook nog eens ontzettend ‘efficiënt’. [2] Tegelijk vermindert Tweefasen-vwo de ‘afstroom’ vanuit het vwo: eveneens één van de doelstellingen van het bestaande onderwijsbeleid. Het is een aloude wens van onder meer de VO-Raad om havo en vwo te combineren in één (zesjarig) lyceum met vakken op verschillende niveaus, flexibele leerroutes en een maatwerk-diploma. Dat zou heel wat problemen oplossen. En het zou zelfs Tweefasen-vwo overbodig maken.

• [1] Kennisplatform Integratie & Samenleving, Hoogopgeleiden met een migratieachtergrond over een gestapelde onderwijsroute en het belang van steun. Op 9 september organiseerde dat platform in De Balie een discussie over dit rapport. https://debalie.nl/debalie-tv/stapelen-van-diplomas-een-onnodige-omweg/
• [2] De rector van één van die scholen zat op 9 september in het panel in De Balie. Tweefasen-VWO kwam impliciet ter sprake in haar quote: “81% van de leerlingen van 3 Havo gaat bij ons door naar het VWO.”