Zij-instromers als oplossing voor het schoolleiderstekort?
‘Ze zijn écht van toegevoegde waarde, maak daar gebruik van’
Dat er te weinig leerkrachten zijn is algemeen bekend. Maar veel onderwijsbesturen hebben inmiddels ook te maken met een schoolleiderstekort. Sommige besluiten daarom leidinggevenden van buiten het onderwijs aan te trekken. Is dat een goed idee? “Ja”, zegt Jakolien Kraeima van de RVKO. “Maar ze moeten wel passen bij het DNA van je organisatie.”
Als een van de grootste besturen voor primair onderwijs in Nederland werkt de Rotterdamse Vereniging voor Katholiek Onderwijs (RVKO) voor de ontwikkeling van haar medewerkers al jarenlang nauw samen met de Thomas More Leiderschapsacademie (TML). Zo’n 20 medewerkers per jaar volgen daar een schoolleidersopleiding. “Mede daardoor hebben wij nog niet echt last van een tekort, maar we zijn altijd op zoek naar nieuwe mogelijkheden voor een goede opbouw van ons medewerkersbestand”, aldus stafmanager HR Jakolien Kraeima. Die open blik bracht haar in contact met Maarten-Jan en Daniëlle, twee leidinggevenden van buiten het onderwijs.
Intrinsieke motivatie en drijfveren
“Maarten-Jan en Daniëlle hadden in hun vorige werk al veel te maken met het basisonderwijs” zegt Jakolien. “Dat heeft hun interesse in het onderwijs aangewakkerd. In onze eerste gesprekken bleek al snel dat ze uit het juiste hout gesneden waren. We kijken daarbij niet zozeer naar diploma’s, maar veel meer naar intrinsieke motivatie en drijfveren. Want kennis kun je aanleren, maar drijfveren en karakter niet. Het is ook belangrijk dat die passen bij wie wij als organisatie willen zijn en waar we naartoe willen. De leidinggevenden hebben daarin een heel belangrijke rol en voorbeeldfunctie. Wij zijn een lerende organisatie en daarbij passen kenmerken als vertrouwen, ruimte geven, autonomie, gezamenlijke ontwikkeling, geen standaard hiërarchisch leiderschap maar ook coachend en ondersteunend.”
Bewust boventallig
Nadat was vastgesteld dat Maarten-Jan en Daniëlle goed bij de RVKO passen, besloot de vereniging met hen in zee te gaan. “In augustus vorig jaar zijn ze als adjunct-directeur gestart. We hebben ze bewust boventallig benoemd, als extra capaciteit, zodat zij alle ruimte hebben om mee te lopen en ervaring op te doen op verschillende scholen. Wij hebben onszelf als organisatie één jaar gegeven om deze route te verkennen, met als voorwaarde een boventallige benoeming van minimaal een halfjaar. Dat is net als bij zij-instromende leraren heel belangrijk. Zo kunnen ze het onderwijs en de organisatie goed leren kennen. En gaan snappen waar ze eigenlijk leiding aan gaan geven, voordat ze die stap echt zetten.”
Subsidie
Jakolien Kraeima realiseert zich dat zo’n boventallige benoeming lastig kan zijn voor een kleiner bestuur, laat staan een éénpitter. Dan is het goed om te weten dat het ministerie van OCW een subsidie beschikbaar heeft gesteld om PO-besturen te stimuleren schoolleiders van buiten het onderwijs te werven. De subsidie voorziet in een tegemoetkoming van de kosten van opleiding en begeleiding van zij-instromende schoolleiders. Kraeima adviseert collega-besturen hiervan gebruik te maken. “Het is een kwestie van goed strategisch personeelsbeleid. Misschien heb je er nu nog geen last van, maar het schoolleiderstekort groeit, dus je kunt er maar beter op anticiperen.”
Stevige sparringpartners nodig
Het aannemen en begeleiden van zij-instromers vraagt overigens wel iets van het bestuur en de scholen. “Het is belangrijk dat je een onderzoekende houding aanneemt: wat werkt wel en wat niet? Dat geldt overigens ook voor de zij-instromers zelf. Daarnaast moet je van tevoren goed kijken welke scholen interessant zijn voor de zij-instromer en hoe vaak hij of zij wisselt van school. Wij houden minimaal 2 tot 3 scholen per jaar aan. Verder hebben zij-instromers stevige sparringpartners nodig. Het zijn geen starters en dat betekent iets. Je bent continu met elkaar in gesprek, in een transparante en vertrouwelijke sfeer. Wat gebeurt er precies, wat doet dat met jou, wat heb je nodig?”
Maatwerk
Ook de arbeidsvoorwaarden, en dan vooral de inschaling, zijn volgens Kraeima een belangrijk aandachtspunt. “Dat hebben we wel geleerd van ons al langer lopende zij-instromerstraject voor leraren. Mensen komen uit een andere omgeving en zijn daar een bepaald salaris gewend. Daarbij wil je aansluiten, maar tegelijkertijd wil je niet teveel uit de pas gaan lopen met wat je je bestaande, ervaren medewerkers betaalt. In het algemeen kun je zeggen dat het echt maatwerk is. Elke zij-instromer is anders en dat vraagt om een benadering die is afgestemd op de behoeften en capaciteiten van die specifieke persoon.”
Proactieve houding
De zij-instromer zelf heeft natuurlijk ook een rol in het al dan niet succesvolle verloop van zijn of haar overstap naar het onderwijs. Kraeima: “Je moet sturing kunnen geven aan je eigen ontwikkeltraject. Wij zorgen natuurlijk voor een zo goed mogelijke begeleiding, maar je wordt niet aan de hand genomen. Een proactieve, zelfstandige houding is een must. Een ander belangrijk punt is culturele sensitiviteit. Om de onderwijscultuur te leren en kennen en te duiden moet je begrijpen wat dat van je vraagt en hoe dat bij jou past, zonder jezelf te verliezen.”
Waardevolle spiegel
Maarten-Jan en Daniëlle zijn inmiddels lang genoeg bij RVKO aan de slag om iets te kunnen zeggen over hun toegevoegde waarde. “Het is heel waardevol als iemand vanuit een andere organisatie leidinggevende ervaring inbrengt in jouw organisatie”, zegt Jakolien Kraeima. “Zij kunnen bijvoorbeeld heel goed kritische vragen stellen en ons een spiegel voorhouden. Dat is voor ons heel gezond. Het zorgt ook voor meer diversiteit binnen het totale directieteam en dat is altijd goed. En het heeft een positief effect op de kwaliteit van je organisatie, want je kunt meer van elkaar leren. Kortom, het is zeker geen éénrichtingsverkeer waarin de organisatie alleen maar investeert. Je krijgt er echt iets voor terug.”
Extra bron
Kraeima noemt nog een andere reden waarom zij-instromers in leidinggevende functies een interessante optie zijn. Je kunt natuurlijk kiezen voor ‘eigen kweek’ door leraren op te leiden tot schoolleider. Maar daarmee vergroot je (op termijn) het lerarentekort in je eigen organisatie, want vervangende leerkrachten zijn steeds moeilijker te vinden. Mensen met leidinggevende ervaring van buiten het onderwijs vormen daarom een interessante extra bron. “Ook omdat ze relatief snel kunnen worden opgeleid voor het vak van schoolleider”, zegt Kraeima. “Daarbij wil ik overigens wel benadrukken dat je leraren met ambitie en kwaliteit nooit mag belemmeren in hun doorontwikkeling vanwege een lerarentekort.”
DNA
Alles overziend zou Jakolien Kraeima andere schoolbesturen zeker aanraden om schoolleiders van buiten het onderwijs aan te trekken. Of dat op zijn minst te overwegen. Daarbij geeft ze wel een aantal adviezen mee. “Selecteer allereerst zorgvuldig kandidaten die passen bij het DNA van je organisatie, want zeker niet iedere succesvolle leidinggevende uit een andere sector is geschikt. Zorg voor voldoende begeleiding en sparring, zowel op school als bovenschools. Mensen mogen niet de weg kwijtraken. Wees je verder bewust van de toegevoegde waarde van de zij-instromer en maak daar goed gebruik van. Maak aan de voorkant goede afspraken over inschaling en andere arbeidsvoorwaarden. En tot slot: vergeet niet dat elk zij-instroomtraject maatwerk is.”
Traject B&T en TML
Bij B&T merken we dagelijks hoe acuut de behoefte is aan goede schoolleiders. Wij zien de noodzaak om op een andere manier naar de arbeidsmarkt te kijken en op zoek te gaan naar mensen van buiten het onderwijs. Door zij-instromers wordt niet alleen de beroepsgroep vergroot, ze zorgen tevens voor meer diversiteit en vernieuwing. Ook brengen ze passende ervaring mee, bijvoorbeeld op het gebied van leiderschap en bedrijfsvoering.
Onze ervaring leert dat voor een succesvolle inzet van zij-instromers een aantal zaken van belang is: een goede selectie, goede coaching en begeleiding en een open houding ten aanzien van de toegevoegde waarde van zij-instromers. B&T is daarom een samenwerking aangegaan met de Thomas More Leiderschapsacademie voor het opleiden en begeleiden van zij-instromende schoolleiders. Hier vind je meer informatie over de opleiding Vakbekwaam schoolleider voor zij-instromers.
Leerwerkplekken
Voor deze éénjarige route zijn wij op zoek naar leerwerkplekken voor aankomend schoolleiders. Kamp jij als bestuurder in het basisonderwijs met een (verwacht) tekort aan schoolleiders? Gaan er binnenkort schoolleiders met pensioen en is het lastig om opvolgers te vinden? Geloof jij in de toegevoegde waarde van leiders met een andere achtergrond en blik? Wellicht biedt een ervaren leidinggevende van buiten het onderwijs een oplossing. In dit bericht vind je meer informatie over de leerwerkplekken.