Digitalisering in het onderwijs: mogelijkheden en uitdagingen

'De rol van de bestuurder is essentieel om de kansen die digitalisering biedt te benutten'

De coronacrisis leidde op veel scholen tot een digitale stroomversnelling. Toch zien wij dat er op het vlak van digitalisering kansen blijven liggen. Bijvoorbeeld als het gaat om verbetering van de onderwijskwaliteit, het toegankelijker maken van het onderwijs en het stimuleren van de motivatie van leerlingen. Een passende (bestuurlijke) sturing kan digitalisering van het onderwijs een stap verder brengen. Maar wat is dat precies?

Digitalisering in het onderwijs start met een visie op goed onderwijs. Vervolgens dient de vraag beantwoord te worden op welke wijze digitalisering een betekenisvolle en integrale plek krijgt in het realiseren van deze visie. “Als dit ‘kompas’ ontbreekt, is de kans namelijk nihil dat de inzet van digitale (leer)middelen meerwaarde heeft”, aldus Bas van Eekhout, samenwerkingspartner van B&T en expert op het gebied van digitalisering in het onderwijs. Mede aan de hand van zijn ervaringen geven we in dit artikel zicht op de drie ‘kansgebieden’ voor digitalisering en delen we kort onze visie op het belang van de bestuurlijke rol bij het verzilveren hiervan.

Voorbeeldrol

Een visie is dus noodzakelijk, maar er is meer nodig. Van Eekhout: “Een eerste voorwaarde is dat digitalisering doorleefd wordt binnen alle lagen van de organisatie. Leidinggevenden moeten daarbij niet de sluitpost maar juist de aanjager zijn. Dus niet langer delegeren, maar zelf omarmen. Dit betekent dat zij hun eigen digitale vaardigheden dienen te versterken en een voorbeeldrol aannemen. Uiteraard op een niveau dat past bij de eigen positie én blijk geeft van dezelfde innovatieve gerichtheid die wordt nagestreefd in de ontwikkeling van de scholen en de organisatie als geheel.”

Sturend of steunend

Een passende rol voor de bestuurder houdt in dat deze is afgestemd op de brede ontwikkeling van het thema digitalisering binnen de organisatie (in de tijd). En op de verschillen binnen de organisatie (tussen schoolteams). De precieze positie die de bestuurder inneemt, hangt af van de behoeften en het kennisniveau van de schoolteams. De bestuurder kan een meer sturende of steunende rol aannemen. Zie onderstaande figuur, die is ontleend aan onze whitepaper Bewust besturen in het funderend onderwijs.

Deze matrix kan in gesprekken tussen bestuurders/directeuren en medewerkers helpen om aan te geven welke mate van sturing en het bieden van ruimte leidt tot effectieve ontwikkeling van digitalisering. In onze visie heeft de bestuurder daarbij altijd een richtingaanwijzende rol te spelen.

Volgende stap

Uit gesprekken met experts blijkt dat digitalisering in de praktijk nog weinig leidt tot duurzame ontwikkeling van de onderwijskwaliteit. Bas van Eekhout: “Digitalisering wordt vaak als een apart domein behandeld. Het heeft een eigen beleidsplan, of is een paragraaf in het strategisch beleidsplan, meestal de laatste. Dit was misschien nodig om het thema op de agenda te krijgen. Maar door het als apart speerpunt te zien, raakt het losgezongen van onderwijskundige en organisatorische thema’s waaraan het juist een bijdrage moet leveren. Voor een volgende stap is het daarom noodzakelijk dat we digitalisering niet meer als losstaand thema zien maar integreren in andere strategische domeinen.”

Koplopers

Wat we verder zien is dat generieke sturing op innovatie vaak ontbreekt. Het organiseren van innovatie in het klaslokaal, en de inzet van ICT in het bijzonder, is niet altijd vanzelfsprekend. Dat is geen kwestie van onwil, maar heeft meestal te maken met beperkte ICT-vaardigheden en -vertrouwdheid van onderwijsprofessionals. Ontwikkeling van digitalisering is vaak intern ‘uitbesteed’ aan enkele koplopers. Zij krijgen het podium om nieuwe initiatieven te ontwikkelen. Deze aanpak schiet echter tekort om het thema stichtingsbreed verder te brengen en om echt impact te hebben.

Kansenongelijkheid

Een dergelijke versnipperde aanpak kan zelfs leiden tot grotere kansenongelijkheid tussen leerlingen. Het maakt namelijk nogal uit of je als leerling in een klas of op een school zit waar digitalisering juist wel of niet wordt omarmd. Uit de praktijk blijkt dat scholen met een leerlingpopulatie die het meeste voordeel kan hebben van digitalisering vaak het minst doen met het verrijken van het onderwijs met ICT. Om (het risico op) deze kansenongelijkheid te verkleinen en te zorgen voor doorgaande ontwikkellijnen is sturing vanuit de schoolleiding en het bestuur van wezenlijk belang. Van Eekhout: “De gemiddelde directeur en bestuurder ervaren, net als veel onderwijsprofessionals, een zekere schroom op dit thema. Maar de rol van de bestuurder is essentieel om de kansen die digitalisering biedt echt te benutten.”

Drieslag

Tot voor kort gaf menig onderwijsbestuurder digitalisering echter niet de aandacht die het verdient. De coronacrisis en de verscherpte eisen aan digitale geletterdheid hebben deze ontwikkeling enigszins gekeerd. Ook de kansen die ICT biedt bij het vergroten van de kwaliteit van didactiek worden zichtbaarder. Datzelfde geldt voor de mogelijkheden die digitalisering biedt om het onderwijs anders te organiseren. Om echt een slag te slaan, pleiten wij ervoor om het in het vervolg niet meer over digitalisering als containerbegrip te hebben, maar deze drieslag te hanteren:

• Onderwijsinhoud: digitale geletterdheid. Op welke manier bereidt de school (via digitale geletterdheid) leerlingen voor op het vervolgonderwijs en hun rol in de samenleving?
• Vormgeving: digitale didactiek. Op welke wijze ondersteunt de inzet van digitale middelen het leren op onze school?
• Organisatie. Welke mogelijkheden biedt digitalisering om het primaire onderwijsproces flexibel(er) in te richten? (denk aan plaats- en tijdonafhankelijk leren)

Meer weten?

In dit artikel hebben wij ingezoomd op (bestuurlijke) sturing op digitalisering. Momenteel schrijven wij aan een whitepaper waarin we de drie deelthema’s nader uitwerken. Deze whitepaper verschijnt naar verwachting begin juni. Geïnteresseerd? Vul onderstaand formulier in en we houden je op de hoogte. Nu al vragen? Neem dan contact op met een van onze adviseurs.