Hoe bewust bestuur jij jouw organisatie?

12 maart 2024 - Joost Janssen, Florence Luger, Pieter Duits - Organisatieadvies

Een besturingsfilosofie beschrijft hoe je als bestuurder wilt besturen. Maar hoe bepaal je zo’n filosofie? En hoe vertaal je die naar bijpassend gedrag van alle betrokkenen?

Een besturingsfilosofie is een voornemen hoe jij als bestuurder wilt besturen. In eerste instantie is een besturingsfilosofie dus iets van het college van bestuur. Maar andere niveaus in de organisatie merken er – als het goed is – ook iets van.

De kern van een besturingsfilosofie

Eind 2022 publiceerden wij de whitepaper ‘Bewust besturen in het funderend onderwijs – Ingrediënten voor een betekenisvolle besturingsfilosofie’, die inmiddels meer dan 350 keer is gedownload. Daarin schrijven we over het waarom en hoe van een besturingsfilosofie. Wat levert dit het bestuur en anderen in de organisatie op? Welke ingrediënten heeft een besturingsfilosofie? En op welke vragen moet je dan (met elkaar) een antwoord formuleren?

We introduceerden in de whitepaper ook het ‘R’en model’. Dit model bestaat uit vijf kernelementen: Richten, Realiseren, Rekenschap afleggen, Relatie onderhouden en Ruimte definiëren, en twee ‘schilelementen’: Rol(neming) van de bestuurder en Reflecteren. De volgorde van en interactie tussen de verschillende R’en ziet er steeds weer iets anders uit, afhankelijk van de organisatie en de context.

Het afgelopen jaar hebben wij veel bestuurders begeleid bij het realiseren, doorleven en/of communiceren van hun besturingsfilosofie. In die trajecten bleek dat dit model veel organisaties een herkenbaar en bruikbaar houvast geeft.

Drie benaderingen

Er zijn grofweg drie benaderingen voor de ontwikkeling van een besturingsfilosofie:

Het college van bestuur formuleert de besturingsfilosofie. Het bestuur zorgt vervolgens voor het uitdragen van de boodschap in de organisatie.
Het college van bestuur formuleert de besturingsfilosofie en zorgt vervolgens voor doorleving van de filosofie door andere betrokkenen, met name directeuren. Daarna wordt de filosofie vertaald naar concreet en passend gedrag, met speciale aandacht voor dilemma’s die daarbij zichtbaar kunnen worden.
Het college van bestuur formuleert de besturingsfilosofie in een gezamenlijk proces met de directeuren en eventueel de leiding van het stafbureau. Het college van bestuur en de directeuren doorleven vervolgens de filosofie. Daarna wordt net als bij benadering 2 de filosofie vertaald naar concreet en passend gedrag, met speciale aandacht voor dilemma’s die daarbij zichtbaar kunnen worden.

Emmy Bluemink, voorzitter college van bestuur van SKPOEL, beschrijft haar ervaring met de tweede benadering zo: “Samen met B&T hebben we gewerkt aan het opstellen van onze besturingsfilosofie. Door met elkaar als bestuurder en directeurenteam het fundamentele gesprek aan te gaan over onze basisnormen en waarden waarmee we onze missie, visie en strategie willen waarmaken, bracht ons dichter bij elkaar. In de doorlevingssessies leerden we van en met elkaar scherper te maken wat de betekenis van de besturingsfilosofie is voor ons eigen handelen in de praktijk. Daarmee kwam de filosofie voor ons tot leven.”

Bepalen, vertalen en vertellen

B&T begeleidt onderwijsbesturen bij alle drie de routes en kan dat ook doen bij een reflectie op of aanscherping van de besturingsfilosofie. Ook kunnen we de vertaling van de besturingsfilosofie naar een actualisatie van het managementstatuut begeleiden. In sommige trajecten heeft de opdrachtgever na het opstellen en/of actualiseren van het bestuursinstrumentarium hetzelfde gedaan voor het toezichtinstrumentarium (lees hier meer over het totale instrumentarium).

Behalve bij het bepalen van een besturingsfilosofie (penvoering) en het vertalen naar bijpassend gedrag van alle betrokkenen kunnen we ook begeleiden bij het vertellen ervan. We zorgen er dan voor dat de boodschap wordt omgezet in een compacte, begrijpelijke en pakkende visualisatie. Hiervoor werken wij samen met onze collega’s van het communicatiecollectief. De besturingsfilosofie verandert dan van een document dat je er af en toe eens bij pakt in een levend instrument dat alle betrokkenen richting geeft bij het maken van afwegingen voor hun eigen handelen.